بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر روی دبی و بار معلق آبخیز گالیکش استان گلستان با استفاده از مدل swat

تغییر در سیاست و نوع استفاده از عرصه های طبیعی کشور مشکلی است که از گذشته های دور گریبان گیر کشورهای در حال توسعه و به ویژه ایران شده است. شیوه های بهره برداری اراضی، تخریب مناطق جنگلی و مرتعی، رهاسازی اراضی و توسعه مناطق مسکونی از جمله عواملی هستند که بر شدت جریان، شدت فرسایش و تولید رسوب منطقه اثر می گذارند. به همین دلیل آگاهی از میزان اثر تغییرات کاربری اراضی بر روی دبی و بار معلق یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. در مطالعه حاضر برای بررسی این اثرات از مدل نیمه توزیعی swat در آبخیز گالیکش استان گلستان (از زیر حوضه-های گرگان رود) به مساحت تقریبی 39 هزار هکتار برای شبیه سازی، واسنجی و اعتبار سنجی و در نهایت بهینه سازی پارامترهای موثر بر دبی و بار معلق در یک دوره 27 ساله مورد استفاده قرار گرفته است. برای تولید نقشه های کاربری اراضی از سه دوره تصویر ماهواره لندست در سال های 1987، 2000 و 2013 برای استفاده شد. در این مطالعه از روش sufi2 برای واسنجی و اعتبار سنجی مدل استفاده شد. معیار ناش- ساتکلیف (ns) به عنوان تابع هدف برای دبی و بار معلق در مرحله واسنجی (1990-2007) به ترتیب 63/0 و 61/0 به دست آمد که با توجه به دامنه های تفسیری مورد استفاده در تحقیقات گذشته، قابل قبول ارزیابی شد. برای بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر میزان رواناب و رسوب تمام ورودی های مدل به غیر از کاربری اراضی ثابت فرض شد و نتایج نشان داد که تغییرات کاربری اراضی از سال 1987 تا 2013 موجب افزایش رواناب سطحی به میزان 40/1 میلی متر و افزایش غلظت رسوب به میزان 2 تن در هکتار در سال شده است. همچنین با در نظر گرفتن 3 سناریوی کاربری اراضی در گرایش های مثبت، حد واسط و منفی، مشخص گردید که با مدیریت رو به بهبود کاربری در گرایش مثبت میزان رواناب و رسوب به ترتیب 77/4 میلی متر و 64/5 تن در هکتار کاهش و در گرایش منفی با حرکت به سوی قهقرا میزان رواناب و رسوب منطقه به ترتیب 19/4 میلی متر و 1/9 تن در هکتار در سال افزایش می یابد. لذا مدیریت اراضی برای جلوگیری از روند تخریب و افزایش رواناب و رسوب و همچنین جلوگیری از کاهش حجم آب زیرزمینی بسیار ضروری به نظر می رسد.